سیاست‌های کلی برنامه پنج‌ساله هفتم توسعه جمهوری اسلامی ایران که با اولویت «پیشرفت اقتصادی توأم با عدالت» از سوی مقام معظم رهبری ابلاغ شده است، واجد نکات بنیادینی در حوزه ساختاری، اقتصادی، فرهنگی و به‌ویژه قضایی است. بند ۲۶ این سیاست‌ها، که در بخش «اداری، حقوقی و قضایی» گنجانده شده، محور تمرکز این نوشتار است. این بند تلاش دارد تا با بازنگری در سازوکارهای قوه قضائیه، این نهاد بنیادین حاکمیتی را متناسب با اقتضائات روز و در راستای عدالت مؤثر و کارآمد بازتعریف کند.

۱. پیشگیری از وقوع جرم و دعاوی:
در ادامه سیاست کیفری پیشگیرانه که در قوانین متعدد از جمله قانون پیشگیری از وقوع جرم (۱۳۹۴) مورد توجه قرار گرفته، بند ۲۶ با تأکید مجدد بر پیشگیری، از دستگاه قضا می‌خواهد تا بار خود را از طریق کاهش ورودی پرونده‌ها سبک کند. این رویکرد می‌تواند با تقویت نهادهای شبه‌قضایی، توسعه آموزش‌های عمومی و ارتقاء فرهنگ حقوقی شهروندان پیاده شود.

۲. هوشمندسازی فرآیندها:
اشاره به هوشمندسازی، فراتر از الکترونیکی شدن خدمات است. تحول دیجیتال در دستگاه قضایی باید با بهره‌گیری از هوش مصنوعی، کلان‌داده، اتوماسیون پرونده‌ها و تحلیل پیشگویانه در دادرسی همراه باشد. این تحول نیازمند تدوین ضوابط حقوق فناوری و حفظ اصول دادرسی منصفانه است.

۳. اجرای کامل حدنگار:
طرح کاداستر، ابزاری برای شفاف‌سازی مالکیت‌ها و کاهش دعاوی ثبتی است. با اجرای کامل آن، بستر بسیاری از منازعات ملکی و فسادهای ثبتی از بین خواهد رفت. این موضوع علاوه بر کاهش بار دستگاه قضا، گامی اساسی در راستای حکمرانی شفاف املاک است.

۴. حمایت قضایی از سرمایه‌گذاری و امنیت اقتصادی:
در شرایطی که فضای کسب‌وکار نیازمند ثبات حقوقی است، ورود قوه قضائیه به عنوان تضمین‌کننده امنیت سرمایه‌گذاری، تحولی راهبردی است. ایجاد شعب تخصصی اقتصادی، آموزش قضات در حوزه حقوق تجارت و تنظیم‌گری فعال در تعارضات اقتصادی، از پیش‌نیازهای این بند است.

۵. توسعه روش‌های غیرقضایی حل‌وفصل اختلافات:
ترویج داوری، میانجی‌گری، شوراهای حل اختلاف و ظرفیت‌های مردمی همچون سمن‌ها و ریش‌سفیدان محلی، می‌تواند نقش مهمی در کاهش اطاله دادرسی ایفا کند. استفاده از این ظرفیت‌ها نیازمند ارتقاء آموزش‌های حقوقی و نهادسازی جدید است.

۶. تقویت منابع قوه قضائیه:
استقلال دستگاه قضا، وابسته به استقلال مالی و تأمین منابع انسانی متخصص است. تأکید بر تثبیت سهم بودجه‌ای، تلاشی برای رهایی این نهاد از وابستگی مالی به دولت و تضمین بهره‌وری آن در مسیر تحقق عدالت است.

۷. ارتقاء علمی و اخلاقی ضابطان:
ضابطان دادگستری به عنوان بازوی اجرایی فرآیند کیفری، نقش تعیین‌کننده‌ای در تحقق عدالت دارند. آموزش مستمر، نظارت کیفی و تدوین آیین‌نامه‌های اخلاقی و رفتاری برای آنان ضروری است.

۸. کاهش عناوین مجرمانه و مجازات زندان:
سیاست جرم‌زدایی و حبس‌زدایی از مصادیق عدالت ترمیمی است. تجدیدنظر در قوانین کیفری، استفاده از جایگزین‌های حبس و حذف جرائم غیرضرور، راهبردی در راستای کاهش جمعیت کیفری و ارتقاء کارآمدی دستگاه عدالت است.

بند ۲۶ سیاست‌های کلی برنامه هفتم توسعه، به درستی بر تحول ساختاری، محتوایی و فناورانه قوه قضائیه تأکید دارد. اجرای واقعی و نه صرفاً شعاری این بند، می‌تواند اعتماد عمومی به عدالت، کارآمدی نظام دادرسی و هماهنگی میان توسعه اقتصادی و حقوقی کشور را تقویت کند. تحقق این اهداف، نیازمند اراده سیاسی، تدوین قوانین مکمل، و ایجاد سازوکارهای نظارتی و اجرایی دقیق است.